fbpx
5 stojących książek, obróconych stronami do oglądającego
Artykuły,  Kultura,  Literatura

Jak czytamy? Siedem stylów czytania

Style czytania, czy inaczej style odbioru, to propozycja, którą podał prof. Michał Głowiński, literaturoznawca, w tekście Świadectwa i style odbioru. Styl czytania dotyczy tego, w jaki sposób odbiorca czyta tekst i w ogóle odbiera jakikolwiek komunikat, jakie znaczenia mu nadaje, co jest dla niego ważne, a co nie.

Dlaczego warto je znać? Bo od tego, w jaki sposób podchodzimy do tekstu, zależy również to, jak go rozumiemy i co z niego dla siebie wynosimy. Oczywiście to, w jaki sposób czytamy nie jest związane tylko z jednym stylem. Zwrócenie uwagi, który dominuje przy konkretnym tekście, pomaga zrozumieć zarówno to, co czytamy, jak i nasze na to czytanie reakcje.

1. Styl mityczny

2. Styl alegoryczny

3. Styl symboliczny

4. Styl instrumentalny

5. Styl mimetyczny

6. Styl ekspresyjny

7. Styl estetyzujący

Jak czytasz?

1. MITYCZNY STYL CZYTANIA

Tekst odbierany jest jako przekaz religijny. Jako źródło wiedzy i wiary. Dotyczy to przede wszystkim ksiąg religijnych, ale nie tylko. Styl mityczny czytania ujawnia się, gdy czytelnik bezkrytycznie podchodzi do tekstu, wierzy wszystkiemu, co przeczyta, nic nie kwestionuje, o nic nie dopytuje. Jest to związane głównie ze sferą światopoglądową. W niej, poza tekstami religijnymi, najbardziej ujawnia się ten styl czytania. Czasem widać go także u niektórych zagorzałych fanów jakiegoś pisarza czy książki. Żadna krytyka tekstu nie jest wówczas dopuszczana do głosu. Jeśli czytasz, to bardzo prawdopodobne, że masz taki tekst literacki, którego nie można przy Tobie krytykować. To właśnie czytanie mityczne.

2. ALEGORYCZNY STYL ODBIORU

Alegoria składa się z widocznego, zewnętrznego znaku, i ukrytego za nim znaczenia. Np. figura lisa to alegoria chytrości, a mrówki – pracowitości. Czytelnik szuka więc w tekście drugiego dna. Ten styl odbioru jest często praktykowany, kiedy jawne mówienie o jakichś sprawach jest zabronione. Alegoryczny styl czytania dotyczy też utworów takich jak Dżuma czy Rok 1984. Bywa jednak tak, że, zwłaszcza w czasach stabilnych światopoglądowo, czytelnicy narzucają utworowi alegoryczne odczytanie i doszukują się tego drugiego dna, którego w intencji autora być nie musiało.

Przyznam, że mnie najbardziej zaskoczyło w tym stylu czytania, że, wbrew pozorom, najczęściej ujawnia się on w czasach stabilnych światopoglądowo. Coś w tym jest. Wszak to w latach chyba 70. (+-) odczytano bajkę o Czerwonym Kapturku jako opowieść o pierwszej menstruacji.

3. SYMBOLICZNY STYL CZYTANIA

Podobnie jak alegoryczny, ten styl również zakłada, że pod dosłowną warstwą tekstu kryje się inny sens. O ile jednak w alegorii ten sens jest jasny, a często raz na zawsze ustalony, o tyle w symbolicznym czytaniu jest on niejednoznaczny. Rola czytelnika jest więc w tym stylu czytania większa. Dotyczy to nie tylko tekstów stricte symbolicznych, jak na przykład twórczości Poego czy Wyspiańskiego, ale właściwie każdego utworu. Symboliczny styl czytania jest otwarty, daje możliwość odbioru tekstu w różny sposób. Nawet przez tego samego czytelnika.

Co ciekawe, są takie teksty, jak np. wspomniana Dżuma, które można odczytywać alegorycznie i symbolicznie. To mój ulubiony styl czytania. Ach, jak przyjemnie poszperać w tekście w poszukiwaniu kolejnych ukrytych znaczeń. Czasem nawet ukrytych dla autora…

4. INSTRUMENTALNY STYL ODBIORU

Pojawia się wówczas, gdy odbiorca traktuje tekst jako narzędzie światopoglądowe lub ideologiczne. Utwór staje się wówczas swego rodzaju przykładem dydaktycznym, mającym wywołać jakieś działanie. Dzieje się tak nie tylko z tekstami typowo użytecznymi, jak np. wszystkimi nowelami pozytywistycznymi czy piosenkami socjalistycznymi, ale także z takimi, które nie mają założenia moralizatorskiego. Jeśli czytelnik chce coś udowodnić na podstawie jakiegoś utworu, wtedy właśnie ujawnia się instrumentalny styl odbioru. Wiąże się to często z podziałem świata na dobry i zły.

To ulubiony styl czytania wszelkich udowadniaczy. Przeczytać instrumentalnie można właściwie każdy tekst. Nic w tym złego, choć warto zdawać sobie sprawę z tego, w jakim celu chcemy wykorzystać tekst.

5. MIMETYCZNY STYL CZYTANIA

Dla czytającego w ten sposób odbiorcy najważniejszym punktem odniesienia jest rzeczywistość – a właściwie relacja prawdy utworu do prawdy rzeczywistości. Im są bliżej siebie, tym lepiej dla utworu. Styl ten budowany jest na zdrowym rozsądku i przekonaniu, że w świecie przedstawionym wszystko musi zgadzać się z tym, jak świat widzi lub rozumie czytelnik. Dotyczy to przede wszystkim tzw. utworów realistycznych. Fascynaci stylu mimetycznego nie cenią sobie raczej utworów z drugim dnem. Jest to również najłatwiejszy styl czytania, ponieważ nie wymaga dodatkowych kompetencji.

Mimetycznie czytają dzieci, wielbiciele topografii, detektywi historyczni. A tak naprawdę każdy z nas również, z mniejszym lub większym natężeniem.

6. EKSPRESYJNY STYL ODBIORU

Najważniejsze dla tego stylu czytania jest osoba autora. Czytelnik nie traktuje go jako twórcy tekstu, ale jako składnik tekstu. W utworze dopatruje się obecności autora, interpretuje świat przedstawiony według tego, co wie o twórcy lub czego chce się o nim dowiedzieć. Ten styl zakłada nieustanną obecność autora w tekście, a każdy jego element może być odbierany jako przejaw jego najskrytszych myśli, pragnień czy poglądów. Autor jest niejako podglądany przez czytelnika w jego utworze.

Ekspresyjnie odebrali dramat Wyspiańskiego pierwsi widzowie Wesela. Ekspresyjnie czytał francuskiego dramatopisarza Jeana Geneta inny Francuz – J.P. Sartre w książce Święty Genet. Ekspresyjnie przeczytał Katarynkę Prusa Ryszard Koziołek (Co gra „Katarynka” Prusa?).

Zwrócenie uwagi na autora bywa czasem bardzo ożywcze dla przenicowanego na wszystkie strony tekstu. Bywa, że taki styl czytania staje się pułapką, w której następuje pomieszanie ról. Autor staje się bohaterem. Czytelnik – autorem.

7. ESTETYZUJĄCY STYL CZYTANIA

W tym stylu podstawą jest rozumienie tekstu jako dzieła sztuki. O ile wcześniejsze style da się często odnieść do tekstów pozaliterackich, o tyle ten dotyczy przede wszystkim literatury. Podstawowymi kryteriami oceny tekstu są tu piękno i forma. Czytelnik, u którego dominuje ten styl odbioru, wzruszy ramionami na powieść tendencyjną czy łatwe w odbiorze powieści kryminalne. Tu liczy się sztuka dla sztuki. Mile widziani Witkacy i Gombrowicz oraz inni kontestatorzy formy. Estetyczne czytanie literatury to domena tzw. sztuki wysokiej oraz historyków i teoretyków literatury.

Style odbioru jednego tekstu mogą się mieszać ze sobą, ale niektóre wykluczają się. Zależą od intencji, z jaką czytelnik podchodzi do tekstu lub jaka została mu narzucona, również od jego preferencji czytelniczych.

Warto przyjrzeć się im i zastanowić, jaki styl czytania jest Ci najbliższy, a jaki najdalszy i w odniesieniu do jakich tekstów.

Swoje style czytania odkrywamy podczas Szkoły Świadomego Czytania. Kolejna edycja Szkoły rusza we wrześniu. Sprawdź, czy to dla Ciebie.

BIBLIOGRAFIA

M. Głowiński, Świadectwa i style odbioru, “Teksty : teoria literatury, krytyka, interpretacja” 1975, nr 3 (21), s. 9-28.

R. Koziołek, Co gra „Katarynka” Prusa?, “Pamiętnik Literacki” 2009, nr 1, s. 49-70.

J.P. Sartre, Święty Genet, tłum. K. Jarosz, Gdańsk 2010.

A. Camus, Dżuma.

G. Orwell, Rok 1984.

S. Wyspiański, Wesele.

Jeśli korzystasz z tego tekstu, możesz mi za niego postawić kawę. O tu:

Postaw mi kawę na buycoffee.to

Zdjęcie: Image by Pexels from Pixabay

Leave a Reply

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *